Rak piersi - objawy, diagnostyka, leczenie

Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Choć może także dotyczyć mężczyzn, takie przypadki łącznie stanowią ok 1% zachorowań. Zmiany wywodzą się z nabłonka gruczołu piersiowego, w którym komórki organizmu nadmiernie i niekontrolowanie dzieląc się, rozpoczynają proces nowotworzenia. Mogą przekroczyć granice pierwotnie zaatakowanego narządu, co nazywamy przerzutami nowotworowymi. W zaawansowanym stadium leczenie raka piersi może okazać się nieskuteczne, natomiast wczesne wykrycie umożliwia całkowity powrót do zdrowia, stąd niezmiernie ważne jest, aby pacjentki z grup ryzyka poddawały się regularnie badaniom przesiewowym. Mimo rozwinięcia diagnostyki oraz powstawania nowych sposobów leczenia rocznie ponad 40 tysięcy chorych umiera z powodu raka piersi.

Czynniki predysponujące do raka piersi

Jest ich wiele, jednak niektóre zasługują na szczególną uwagę z racji występowania wysokiej korelacji z występowaniem choroby. Zdecydowanie należy do nich wiek oraz czynniki hormonalne, co wiąże się z czasem przekwitania – pacjentki po menopauzie są grupą stanowiącą największy odsetek chorych, natomiast zachorowania na raka piersi u młodych kobiet są zdecydowanie rzadsze. Z tego powodu dla pań w wieku 50-69 lat wprowadzono program bezpłatnego badania przesiewowego – mammografii, którą należy wykonywać raz na dwa lata. Zależność ta jest spowodowana zmianami hormonalnymi w organizmie, które następnie oddziałują na tkanki gruczołu piersiowego. Podobny mechanizm działa w przypadku zaburzeń poziomów hormonów płciowych, czy zwiększonej stymulacji estrogenami. Taka sytuacja fizjologicznie dotyczy kobiet z wczesnym wystąpieniem pierwszej miesiączki, późnym wiekiem przekwitania (po 55. roku życia), czy u nieródek. Wynika to z faktu długiego okresu oddziaływania estrogenów na organizm, które są wytwarzane w każdym cyklu menstruacyjnym. Farmakologicznie taki stan ma miejsce podczas hormonalnej terapii zastępczej opartej na estrogenach.

Następnym ważnym aspektem zwiększającym ryzyko raka piersi są czynniki genetyczne. W tym kontekście największe znaczenie mają mutacje w genach BRCA 1 i BRCA2, które odpowiadają za dziedziczne występowanie raka jajnika i/lub piersi u kobiet, natomiast u mężczyzn mogą być podłożem raka prostaty. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się także pacjentki z innymi łagodnymi chorobami piersi takich jak atypowy rozrost w obrębie gruczołu piersiowego, czy rakiem piersi w przeszłości. Prawdopodobieństwo choroby jest również wyższe przy współistniejącej otyłości, stosowaniu radioterapii w obrębie klatki piersiowej (nie dotyczy diagnostyki obrazowej np. RTG klatki piersiowej) oraz narażeniu na czynniki środowiskowe, wśród których najważniejsze to dieta bogata w tłuszcze zwierzęce oraz nadużywanie alkoholu.

Objawy raka piersi

Obecność raka piersi może być przez długi czas bezobjawowa. U wielu pacjentów przyczyną stawiania się u lekarza jest zmiana w profilaktycznej mammografii lub wyczuwalna w czasie samobadania zmiana w obrębie piersi. Może temu towarzyszyć powiększenie okolicznych węzłów chłonnych (pachowych), a nawet obrzęk kończyny po zajętej stronie z powodu utrudnionego odpływu limfy. Charakterystyczne jest także zaciąganie skóry widoczne zwłaszcza podczas unoszenia kończyny górnej. Niepokojącym objawem są zmiany w obrębie skóry piersi – tzw. objaw „skórki pomarańczy”, który polega na wystąpieniu dołeczków w skórze w wyniku jej obrzęku. Taki obraz może dawać rak zapalny lub zaawansowany. Innymi dermatologicznymi objawami jest zaczerwienienie, zwiększenie napięcia, usztywnienie, wgłębienia. Nowotwór piersi może także powodować wciągnięcie skóry i owrzodzenie brodawki sutkowej, zmianę wielkości piersi, co również powinno skłonić do wizyty u specjalisty.

Rozpoznanie raka piersi

Diagnostyka rozpoczyna się od dokładnie zebranego wywiadu i zbadaniu pacjentki (pacjenta) przez lekarza, który na tej podstawie oceni, czy obraz kliniczny skłania ku takiemu rozpoznaniu oraz jakie następne kroki należy podjąć. Najczęściej w pierwszej kolejności wykonywane jest badanie USG piersi, podczas którego ocenie podlegają również węzły chłonne pachowe. Zlecane jest także wykonanie mammografii lub rezonansu magnetycznego piersi, jeśli gruczoł jest o gęstym utkaniu, a poprzednie badania nie dają jednoznacznego obrazu. Aby było możliwe postawienie pewnego rozpoznania, niezbędne jest wykonanie biopsji gruboigłowej w celu pobrania komórek gruczołu piersiowego, do badania histopatologicznego. W przypadku gdy w rodzinie wystąpił rak jajnika i/lub piersi przydatne jest także badanie genetyczne.

Do określenia zaawansowania choroby i obecności komórek nowotworowych w innych narządach wykorzystuje się USG jamy brzusznej i/lub tomografię komputerową klatki piersiowej i jamy brzusznej, która w zależności od potrzeby może być rozszerzona o TK mózgowia. Przerzuty raka piersi mogą być również obecne w kościach. Z tego powodu lekarz może skierować także na scyntygrafię. Metodą umożliwiającą ocenę złośliwości i zobrazowanie zajęcia innych narządów jest PET-TK, lecz z racji wysokich kosztów i trudności technicznych jest zalecana jedynie w wybranych przypadkach.

Leczenie raka piersi

W leczeniu raka piersi stosuje się przede wszystkim chirurgiczne usunięcie zmian metodą BCS (breast-conserving therapy – leczenie oszczędzające pierś) lub poprzez radykalną amputację. Pierwsza terapia z wymienionych polega na wycięciu guza z marginesem zdrowych tkanek. Znakuje się również węzły dołu pachowego, których biopsja jest wykonywana w celu określenia obecności przerzutu oraz konieczności usunięcia również i tych struktur. Pooperacyjnie przeprowadza się radioterapię, aby ryzyko nawrotu choroby było na zadowalająco niskim poziomie. Standardowo jest to 20 napromieniowań w ciągu 3 tygodni, ale możliwe są inne warianty takie jak 5-dniowa terapia. Alternatywą jest również brachyterapia polegająca na wprowadzeniu źródła promieniowania do gruczołu piersiowego pod znieczuleniem ogólnym, dzięki czemu działanie jak najbardziej ograniczone do zajętego miejsca.

Radykalna mastektomia, polegająca na usunięciu całej piersi, jest drugim wariantem leczenia chirurgicznego. Metoda ta dedykowana jest chorym, u których niemożliwe jest przeprowadzenie leczenia oszczędzającego lub u których jest bardzo wysokie ryzyko wystąpienia raka piersi. Wraz z gruczołem usuwane są także węzły chłonne pachowe. Jeśli stwierdzono w nich obecność przerzutów pooperacyjnie poddaje się chorego radioterapii.

Kiedy badania obrazowe wykazują obecność odległych przerzutów, a operacja nie przyniosłaby pożądanego efektu, włącza się leczenie systemowe. Obejmuje ono chemioterapię, leczenie hormonalne lub nowe leki działające na poziomie molekularnym dostosowane do pacjenta. Ich zastosowanie nie jest zarezerwowane jedynie dla nieoperacyjnych przypadków raka piersi. U chorych leczonych po amputacji piersi lub leczeniu BCS również rozważa się podanie powyższych leków, ale nie jest to terapią pierwszego rzutu, lecz dedykowaną dla szczególnych pacjentów po dokładnej ocenie korzyści i strat.

Jeśli podczas leczenia chirurgicznego usunięto węzły chłonne pachowe, można spodziewać się obrzęku kończyny po stronie guza z powodu utrudnionego odpływu chłonki. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia tego objawu, pomocne są masaże limfatyczne oraz ćwiczenia usprawniające ruchy w obrębie stawu barkowego.

Profilaktyka

W profilaktyce raka piersi szczególnie ważne regularne (co dwa lata) wykonywanie mammografii przez kobiety z grupy zwiększonego ryzyka. Dla pań w wieku 50-69 lat jest ono w Polsce całkowicie bezpłatne. Wcześnie wykryty rak piersi daje większe prawdopodobieństwo, że leczenie oszczędzające będzie wystarczającą formą terapii. Dobrym nawykiem jest także samobadanie piersi, które wykonywane systematycznie pozwala na zauważenie zmian w obrębie gruczołu i w razie podejrzenia zgłoszenie się do lekarza specjalisty, w celu określenia ich podłoża. U osób, u których jest wysokie ryzyko zachorowania na raka piersi. Formą profilaktyki może być amputacja narządu.

W celu profilaktyki nawrotu u pacjentów po przeprowadzonym leczeniu raka piersi niezbędne są wizyty kontrolne co 3-4 miesiące przez pierwsze 2 lata po zabiegu, następnie co pół roku w okresie 2-5 lat po operacji, a po tym czasie raz w roku. Konsultacje obejmują badanie piersi, pobranie wymazów z szyjki macicy, aby możliwe było wczesne wykrycia raka narządu rodnego oraz skierowanie na badania obrazowe. W przypadku raka piersi leczonego BCS pierwszą kontrolną mammografię należy wykonać już po 6 miesiącach, a następne co roku tak jak u chorych po amputacji piersi.