Przeziębienie – objawy, diagnostyka, leczenie, domowe sposoby

Choroba przeziębieniowa to infekcja wirusowa górnej części układu oddechowego dotycząca głównie błony śluzowej wyścielającej gardło, jamę nosową i zatoki przynosowe. Pacjenci skarżą się na zatkany nos, ból głowy, czy ból gardła, a stan ten utrzymuje się kilka dni. Zachorowania występują najczęściej w okresie od jesieni do wiosny, co jednak nie wyklucza możliwości występowania przeziębienia przez cały rok. Chłodne pory roku sprzyjają pojawianiu się objawów przeziębienia, ponieważ wtedy warunki pogodowe wystawiają na próbę naszą odporność bardziej niż wiosną, czy latem. Ponadto pokrywa się to z czasem powrotu dzieci do żłobków, przedszkoli i szkół, co powoduje większe narażenie na patogeny – główną przyczynę wzrostu przypadków choroby. Największą liczbą zachorowań na rok charakteryzuje się grupa najmłodszych pacjentów, dzieci potrafią ulegać przeziębieniu nawet do 12 razy na rok (średnio 6-7), oczywiście dorośli i osoby starsze również chorują ale zdarzają się rzadziej. Objawy przeziębienia utrzymują się zwykle kilka dni.

Przeziębienie może być spowodowane przez ponad 200 rodzajów wirusów, z czego najczęściej przyczyną są: rinowirusy (30-50% wszystkich przypadków), wirusy paragrypy i grypy, RSV, koronawirusy (10-15% przypadków), HMPV, HBoV i adenowirusy. Do zarażenia dochodzi drogą kropelkową przez styczność z chorym lub przez kontakt z zakażonymi przedmiotami. Wirusy dostają się do organizmu przez nabłonek błony śluzowej nosa. Tam namnażają się, na co organizm odpowiada reakcją zapalną. Rozszerzają się naczynia krwionośne oraz wzmożone jest wydzielanie gruczołów błony śluzowej, co prowadzi do zmniejszenia drożności górnych dróg oddechowych. Objawia się to katarem oraz utrudnionym oddychaniem.

Droga zakażenia – czyli jak się można przeziębić?

Wirusy powodujące przeziębienie należą do różnych grup i w związku z tym wyróżniamy kilka dróg zakażenia:

• droga kropelkowa – zdecydowanie najczęstszy sposób zakażenia; głównie poprzez kaszel i kichanie chorej osoby, ponieważ w wydzielinie z dróg oddechowych znajduję się już wystarczająca do zarażenia ilość wirusów;
• droga kontaktu bezpośredniego – w wyniku bezpośredniej styczności z przeziębionym lub zakażonymi przedmiotami, których używał, a następnie przeniesienie wirusów z rąk w okolice oczu, nosa, czy ust bez uprzedniego ich umycia;
• droga pokarmowa – niektóre wirusy mogą być obecne w pokarmie i tą drogą rozwinąć zakażenie (wybrane rodzaje).

Objawy przeziębienia

Choroba rozwija się łagodnie i objawy przeziębienia stopniowo się nasilają, pojawiając się w różnej kolejności i występując w różnym zestawieniu. Należą do nich:

• katar (początkowo wodnisty, następnie mleczny, a później gęsty zielonkawy- jest to naturalny przebieg przeziębienia i po kolorze wydzieliny z przewodów nosowych nie można ustalić etiologii przeziębienia, ani rozpoznań nadkażenia bakteryjnego. Obecna w dużej ilości wydzielina upośledza zdolność rozpoznawania zapachów i zmniejsza drożność górnych dróg oddechowych utrudniając oddychanie)
• kichanie,
• łzawienie,
• osłabienie,
• kaszel (przechodzi od suchego do mokrego),
• zapalenie spojówek (rzadko),
• osutka skórna- różnego rodzaju zmiany skórne często towarzyszą infekcjom wirusowym,
• gorączka – najczęściej niewysoka do 38oC;
• podrażnienie gardła (zaczerwienione i pokryte grudkami; wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła),
• zapalenie zatok.

Powyższym dolegliwościom towarzyszy ogólne złe samopoczucie, rozbicie, ból głowy i mięśni, co jest naturalnym mechanizmem, który ma na celu zmniejszenie naszej aktywności, dzięki czemu organizm będzie mógł „skupić się” na zwalczania patogenów. Choroba rozwija się od kilku godzin do 2 dni od zakażenia. W ciągu pierwszych 3 dni choroby osoba przeziębiona jest najbardziej zakaźna, natomiast wydalanie wirusa z organizmu może trwać nawet kilka tygodni po ustąpieniu objawów. Choroba osiąga swój szczyt do 3 doby, a następnie ustępuje samoistnie po 7-10 dniach. Jeśli objawy trwają dłużej niż 10 dni lub nasilają się po 5 dniach należy skonsultować się z lekarzem, czy nie doszło do nadkażenia bakteryjnego.

Przeziębienie a grypa

Przeziębienie powodują wirusy, przeciw którym, w odróżnieniu od grypy, nie ma skutecznych leków ani szczepionki. Bardzo ważne jest rozdzielenie tych dwóch jednostek chorobowych. Choć wykazują wiele podobieństw, możliwe jest wskazanie następujących różnic:

• • czas występowania: przeziębienie może pojawiać się nawet do 12 razy w roku (u młodszych dzieci średnio 6-7 razy rocznie) i choć najwięcej przypadków występuje w okresie jesienno-zimowym, choroba przeziębieniowa może pojawić się w każdej porze roku; grypa charakteryzuje się sezonowością przypadającą na miesiące jesieni i zimy,
  • kaszel: w przebiegu grypy jest najczęściej suchy, a w przeziębieniu wilgotny i produktywny związany ze spływaniem wydzieliny z górnych dróg oddechowych,
  • początek objawów: w przeziębieniu stopniowy, w grypie nagłe pogorszenie stanu zdrowia,
  • łzawiące oczy: często w przeziębieniu; rzadko przy grypie,

gorączka: w przeziębieniu rzadko występuje (częściej u małych pacjentów), a jeśli jest to najczęściej niewysoka; w grypie występuje często wysoka temperatura,

• ból gardła: charakterystyczny dla przeziębienia, rzadszy w przebiegu grypy.

Diagnostyka

Z racji na łagodny przebieg przeziębienia i leczenie, które nie jest skierowane przeciw patogenom, lecz mające na celu złagodzić objawy, nie wykonuje się badań laboratoryjnych, wykrywających konkretne wirusy. Takie testy służą głównie do celów epidemiologicznych. Diagnostyka opiera się na objawach zgłaszanych przez pacjenta i na badaniu przedmiotowym (fizykalnym), przeprowadzonym przez lekarza. Na tej podstawie specjalista po wykluczeniu innych chorób, charakteryzujących się podobnymi symptomami może stwierdzić przeziębienie. Podczas różnicowania uwzględniane są:

• ostre zapalenie gardła (o pochodzeniu bakteryjnym),
• bakteryjne zapalenie zatok przynosowych,
• zapalenie krtani/ oskrzeli/ płuc,
• grypa
• COVID
• choroby zakaźne takie jak odra, ospa, świnka, krztusiec,
• alergie.

Leczenie przeziębienia

Czynnikiem chorobotwórczym jest ponad 200 serotypów wirusów, dlatego tak trudne jest stworzenie skutecznego leku pozwalającego wyeliminować przyczynę choroby, tak jak to jest w przypadku leków przeciw wirusom grypy. Jednocześnie nie jest możliwe wykorzystanie antybiotykoterapii, ponieważ nie mamy tu do czynienia z bakteriami, zatem wszelkie antybiotyki nie dadzą pożądanego efektu, a jedynie mogą doprowadzić do zaburzenia równowagi naturalnej flory bakteryjnej, która jest obecna nie tylko w przewodzie pokarmowym, ale także w jamie nosowej, gardle, jamie ustnej, ponadto niepotrzebne stosowanie antybiotyków prowadzi do wzrostu oporności bakterii – w takiej sytuacji antybiotyki stają się nieskuteczne w leczeniu infekcji bakteryjnej. W leczeniu przeziębienia stosowane jest głównie postępowanie objawowe. W tym celu zalecane są:

• roztwory (sól morska 2,5-3%) i aerozole do nosa zawierające substancje obkurczające zmniejszające przekrwienie błony śluzowej jamy nosowej i zatok oraz ułatwiające oczyszczanie przewodów nosowych,
• pseudoefedryna – często stosowany lek przeciw przeziębieniu; przyjmowana doustnie zmniejsza przekrwienie błony śluzowej jamy nosowej i zatok oraz rozszerza oskrzela; z racji na działanie ogólnoustrojowe leczenie powinno być ograniczone do paru dni; jest składnikiem wielu preparatów dostępnych bez recepty- do rozważenia u starszych dzieci po konsultacji z lekarzem.
• leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe np. paracetamol, ibuprofen.
• podaż płynów – odpowiednie nawodnienie to podstawa skutecznej terapii,
• odpoczynek w pomieszczeniu ze świeżym, chłodnym powietrzem (wspomaga obkurczanie błony śluzowej jamy nosowej),
• tabletki do ssania uśmierzające ból gardła lub preparaty w sprayu znieczulające błonę śluzową gardła,
• preparaty zawierające wyciąg z owoców czarnego bzu.
• płukanie zatok.

Stosowanie leków obkurczających błonę śluzową jamy nosowej oraz pseudofedryny, nie powinno być dłuższe niż 3-5 dni. Katar i podwyższona temperatura są przyczyną znacznej utraty wody w czasie przeziębienia, dlatego warto w tym okresie zadbać o przyjmowanie dużych ilości płynów. Ogólne osłabienie to sygnał, który daje nam organizm, żeby ograniczyć aktywności, odpocząć i pozwolić na skupienie energii na skutecznym zwalczaniu patogenów. Pozostanie w łóżku i wspomaganie układu odpornościowego to najskuteczniejsza strategia leczenia zmniejszająca ryzyko powikłaniom oraz chroniąca także innych dzięki izolacji. Z racji tego, że przeziębienie może prowadzić do zapalenia oskrzeli, tchawicy, krtani, ucha środkowego czy zatok przynosowych, nie należy bagatelizować pierwszych oznak choroby, lecz podjąć stosowne działania, a w razie niepokojących objawów zgłosić się do lekarza.

Inne domowe sposoby

Obecnie żyjemy w świecie, w którym coraz częściej sięgamy po leki zapominając o tym co dała nam natura i o najprostszych metodach leczenia objawów, które są znane od wieków i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Oczywiście rozwijająca się medycyna część z nich odrzuciła na podstawie badań, lecz wiele nadal może być wykorzystywanych w praktyce:

• chłodne okłady – w razie wystąpienia gorączki powyżej 38oC wraz z zastosowanymi lekami przeciwgorączkowymi można zbijać temperaturę chłodnymi okładami.
• inhalacje 0,9-3% roztworu soli fizjologicznej – zwiększają przepływ krwi w naczyniach błony śluzowej przez co wydzielina staje się wodnista i łatwiej usunąć ją z jamy nosowej;
• czosnek – ma właściwości bakteriobójcze, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, działa przeciwmiażdżycowo i powoduje rozkurcz mięśni tworzących ściany jelit, oskrzeli i naczyń krwionośnych. Ponadto zawiera substancje należące do antyoksydantów oraz rozrzedzające wydzielinę oskrzeli;
• płukanie gardła i jamy ustnej – w tym celu stosuje się roztwory soli lub napary ziołowe – do rozważenia u starszych dzieci.

To jedynie jedne z wielu sposobów radzenia sobie z przeziębieniem. Należy pamiętać, że przed nimi pierwszeństwo zawsze mają zalecenia lekarskie, a domowe metody leczenia mogą je jedynie uzupełniać. Warto zasięgnąć opinii lekarza na temat wykorzystania ich jako alternatywne środki dla farmakologicznego leczenia.

Profilaktyka – lepiej zapobiegać, niż leczyć.

Transmisja zachodzi drogą kropelkową, zatem należy zachowywać szczególną ostrożność i czystość w kontaktach z chorymi lub w dużych skupiskach ludzi, unikać dotykania okolic twarzy (zwłaszcza oczu, ust i nosa) oraz zadbać o częste mycie rąk. Choroba przeziębieniowa jest spotykana głównie u dzieci uczęszczających do żłobków, czy przedszkoli, zatem ważne jest, aby od najmłodszych lat edukować milusińskich w dziedzinie higieny, której nieprzestrzeganie jest przyczyną częstych infekcji. Chcąc jednak nauczyć najmłodszych, samemu trzeba stosować się do podstawowych zasad higieny takich jak dokładne mycie rąk przez 20-40 sekund, zakrywanie nosa i ust łokciem podczas kaszlu czy kichania. Warto także zadbać o umiarkowany wysiłek fizyczny, który pomoże w utrzymaniu organizmu w dobrej formie. Są to najprostsze i jednocześnie najskuteczniejsze formy zapobiegania nie tylko przeziębieniu, ale również wielu innych chorobom zakaźnym.

Mnogość różnych wirusów, które mogą stać się czynnikami chorobotwórczymi, sprawiła, że przy obecnym stanie wiedzy nie ma możliwości stworzenia skutecznej szczepionki. Ta forma profilaktyki jest niedostępna w przypadku przeziębienia i jedynym sposobem na wytworzenie właściwych przeciwciał, jest przechorowanie przeziębienia, co i tak nie zabezpiecza przed ponownym zakażeniem, ponieważ inne wirusy mogą wywołać objawy. Z wiekiem, kiedy nasz organizm miał już styczność z zdecydowanie większą liczbą drobnoustrojów niż to było w dzieciństwie, rzadziej chorujemy, dlatego u osób starszych przeziębienie występuje zwykle do 2 razy na rok.

Od wieków także powszechne jest przekonanie, że ciepły ubiór w zimną porę także nie jest bez znaczenia. Aktualnie nie potwierdzono jednoznacznie skuteczności tej metody zapobiegania przeziębieniom, ale faktem jest, że przy niskich temperaturach i oziębieniu organizmu następuje skurcz naczyń włosowatych nie tylko w skórze, ale także w innych powierzchniach, które mają duży kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, tym samym będąc miejscem utraty ciepła. Należą do nich błony śluzowe gardła, zatok przynosowych, czy jamy nosowej. Mniejszy przepływ krwi wiąże się nie tylko ze spadkiem temperatury tych powierzchni, co stwarza korzystniejsze warunki dla wirusów, lecz także powoduje to mniejszy napływ białych krwinek, które uczestniczą w obronie organizmu. Stopień zmniejszenia ukrwienia tych obszarów jest różny, dlatego u niektórych osób lekkie wyziębienie nie spowoduje choroby, a u innych rozwiną się objawy przeziębienia. Jest to również związane z zahartowaniem organizmu, co można osiągnąć np. dzięki morsowaniu, czy stosowaniu na przemian ciepłej i zimnej wody podczas kąpieli. Wszystkie takie metody trzeba jednak wprowadzać stopniowo i z należytą wiedzą na ten temat. Należy jednak zachować zdrową równowagę między wyziębieniem, a przegrzaniem oraz pamiętać, że również wychłodzenie organizmu jest możliwe także latem, czy wiosną.

Autor: Dr Olga Krynicka-Scaringella
Współautor: Urszula Woźniak, studentka UM we Wrocławiu

Bibliografia:

Interna Szczeklika: mały podręcznik 2019/2020; pod redakcją Piotra Gajewskiego; Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2019

Kawalec Wanda, Grenda Ryszard, Kulus marek; Pediatria II; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018

Kręcicki Tomasz; Zalesska-Kręcicka Maria; Zarys otolaryngologii. Podręcznik dla studentów i lekarzy; Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2008

Lamer-Zarawska Eliza; Fitoterapia i leki roślinne; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013

Latkowski Bożydar, Lukas Witold, Godycki-Ćwirko Maciej; Medycyna Rodzinna; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017

Latkowski Jan; Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004

Straburzyńska-Lupa Anna, Straburzyński Gerard, Straburzyńska-Migaj Ewa; Fizjoterapia z elementami klinicznymi. Tom 1 i 2; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008