Angina - Przyczyny, objawy i diagnostyka

Angina to zapalenia migdałków podniebiennych i/lub zapalenia gardła. Towarzyszy mu zazwyczaj zapalenie węzłów chłonnych szyi oraz objawy ogólnoustrojowe. Jest stosunkowo częstą chorobą, zatem warto wiedzieć, kiedy podejrzewać anginę i jak postępować w przypadku jej wystąpienia.

Przyczyny anginy

Etiologia wirusowa występuje w przypadku 90% zakażeń u dorosłych. Angina ropna wywołana przez bakterie występuje głównie u dzieci. Czynnikiem chorobotwórczym są głównie bakterie z rodzaju Streptococcus – paciorkowce (z grupy Streptococcus pyogenes, Streptococcus anginosus – są przyczyną 15-30% zachorowań na zapalenie gardła), rzadziej Staphylococcus czy Haemophilius influenzae.

Droga zakażenia

Objawy anginy pojawiają się nagle i są wynikiem:

• najczęściej – zakażenia drogą kropelkową poprzez kontakt z zakażoną osobą lub z jej wydzielinami; zakaźność trwa do 24 godzin od momentu włączenia skutecznej antybiotykoterapii w przypadku anginy paciorkowcowej. W przypadku anginy wirusowej zakaźność ustępuje wraz z ustąpieniem ostrych objawów.
• zatrucia pokarmowego (mleko, mąka, lody, wyroby mączne i mleczne).

Z racji że obecność bakterii powodujących anginę nie jest jednoznaczna z wystąpieniem objawów, istnieje także możliwość zarażenia się od nosiciela, czyli zdrowej osoby, u której doszło do skolonizowania gardła przez szczepy tychże drobnoustrojów. Choroba najczęściej dotyczy dzieci i osób młodych, a u starszych najczęściej ogranicza się do miejscowej reakcji zapalnej przy słabym wpływie na ogólny stan zdrowia organizmu.

Angina – objawy

Jest to choroba ogólnoustrojowa, powodująca ogólne osłabienie i złe samopoczucie. Początkowe objawy to:

• silny ból gardła (często promieniujący do ucha i utrudniający połykanie),
• wysoka temperatura (39oC),
• dreszcze,
• bóle głowy,
• bóle brzucha (angina u dzieci)- wywolane powiekszeniem węzłów chłonnych krezki.

W anginie toksycznej nasilają się objawy ogólnoustrojowe takie jak:

• gorączka (do 40oC ),
• dreszcze,
• odwodnienie.

Nie należy lekceważyć powyższych symptomów, gdyż niewyleczona angina może prowadzić do licznych groźnych powikłań.

Diagnostyka

Objawy choroby są podstawą diagnostyki. W celu potwierdzenia zakażania paciorkowcem (Streptococcus pyogenes) wykorzystuje się szybki test lateksowy (wynik już po 5 minutach!), badanie bakteriologiczne za pomocą wymazu z gardła i migdałków podniebiennych (nie ma wartości diagnostycznej po podaniu nawet jednej dawki antybiotyku – wynik może być fałszywie ujemny) lub badanie krwi, w którym oznacza się: stężenia białek ostrej fazy, przeciwciał ASO. Szczególnie problematyczne jest rozróżnienie anginy i ostrego zapalenia gardła, spowodowanym przez wirusy. W tym przypadku diagnostyka opiera się na obserwowaniu obecności objawów takich jak: wyraźny stan zapalny tkanek limfatycznych z ropną wydzieliną, wysoka gorączka i przekrwienie migdałków. Objawy te świadczą o anginie. Natomiast u dzieci powyżej 3 roku życia katar, biegunka, chrypka, wysypka, zapalenie spojówek czy zapalenie błon śluzowych jamy ustnej wskazują na wirusowe ostre zapalenie gardła. Innymi jednostkami chorobowymi, które charakteryzują się podobnymi symptomami są:

• płonica,
• błonica,
• mononukleoza,
• nowotwory,
• białaczka,
• agranulocytoza,
• kiła,
• gruźlica.

Lekarz na podstawie badania podmiotowego i, w razie potrzeby, dodatkowych badań diagnostycznych może rozróżnić powyższe stany patologiczne, dlatego w razie niepokojących objawów nie warto samemu stawiać diagnostyki, ponieważ nietrudno w takim wypadku o pomylenie jednej z wielu chorób z anginą.

Antybiotykoterapia

Czynnikiem chorobotwórczym są bakterie, zatem leczenie anginy bakteryjnej opiera się na antybiotykoterapii, wdrożonej jedynie w razie potwierdzenia zakażenia paciorkowcami (dodatni wynik szybkiego testu diagnostycznego) lub w razie nasilonych objawów do czasu uzyskania wyników badań.

Pacjent przestaje zarażać już po 1 dniu stosowania antybiotykterapii.

Stosowanie antybiotyku w celu wyleczenia anginy wirusowej jest nieskuteczne, a wręcz szkodliwe dla ogólnego stanu zdrowia, ponieważ powoduje to wyniszczenie naturalnej flory bakteryjnej, której obecność jest pożądana i wiąże się z bardzo niebezpiecznym zjawiskiem narastania lekooporności bakterii.

Angina – leczenie i czas trwania

W celu zniwelowania objawów zaleca się stosowanie leków przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (paracetamol; niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen). Niezbędne jest także leżenie w łóżku i izolacja od innych, aby pozwolić organizmowi zwalczyć chorobę i jednocześnie zapobiegać jej rozprzestrzenianiu się. Powinno się także przyjmować duże ilości płynów w celu nawilżenia błony śluzowej gardła oraz stosować miejscowo środki odkażające. Należy stosować dietę płynną, lekkostrawną, bogatoenergetyczną. Poprawa stanu zdrowia powinna nastąpić po 3-5 dniach. Nie zwalnia to jednak z obowiązku kontynuacji zaleceń lekarskich, ponieważ może to spowodować nawrót choroby i zwiększa ryzyko powikłań, które zwykle są przyczyną zmian w tkankach serca, nerkach i stawach (gorączka reumatyczna), do czego również prowadzi nieleczona angina (przebieg naturalny). Zaraźliwość w przypadku stosowania antybiotyku trwa do 24 godzin po przyjęciu pierwszej dawki, a jeśli nie podjęto leczenia to do 7 dni po ustąpieniu objawów, co wiąże się z większym prawdopodobieństwem zarażenia się innych. Wysokie ryzyko zachorowania dotyczy domowników chorego, którzy mają aż 25% szans, że również przejdą anginę.

Powikłania

Ponieważ angina jest chorobą ogólnoustrojową, powikłania mogą dotyczyć wielu układów, a bliskie położenie innych struktur anatomicznych sprzyja ich zajęciu. Do możliwych powikłań miejscowych zaliczamy:

• ropień okołomigdałkowy – najczęstsze powikłanie, które polega na powstaniu nacieku zapalnego i ropnej wydzieliny w okolicach migdałka; metody leczenia obejmują zabieg nacięcia ropnia i antybiotykoterapii, głównie angina u dziecka niewłaściwie leczona lub po przedwczesnym przerwaniu terapii może doprowadzić do tego powikłania; przebycie ropnia jest wskazaniem do wycięcia migdałków,
• ropień tylnogardłowy – rzadkie powikłanie występujące niemalże wyłącznie u dzieci (węzły chłonne zagardłowe, które są atakowane przez bakterie, zanikają wraz z wiekiem); początkowo bezobjawowe uwypuklenie tylnej ściany gardła, następnie dochodzi do utrudnienia połykania i oddychania; może mieć charakter ostry lub przewlekły,
• inne rzadko występujące ropnie: przestrzeni przygardłowej, nagłośni, dna jamy ustnej, węzłów chłonnych szyi, ucha środkowego i/ lub wyrostka sutkowatego.

Rzadko występującymi powikłaniami ogólnoustrojowymi mogą być m.in.:

• u dzieci zazwyczaj: ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, gorączka reumatyczna,
• bakteriemia,
• zapalenie płuc,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie wsierdzia,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• krwotok z dużych naczyń szyjnych.

Choć choroba ustępuje samoistnie, to jednak w przypadku paciorkowcowego zapalenia migdałków stosowanie antybiotyków umożliwia zapobiegnięcie powyższym powikłaniom i skraca czas zakażania innych osób.

Profilaktyka

W związku z tym, że angina jest chorobą zakaźną przekazywaną drogą kropelkową, do podstawowych elementów profilaktyki należy unikanie styczności z chorymi, a w kontakcie z osobami wykazującymi objawy anginy należy pamiętać o dystansie i higienie rąk. Ważne jest dbanie o nasza odporność w czasie późnej jesieni, zimy i wczesnej wiosny. Umiarkowany systematyczny wysiłek fizyczny, zachowywanie higieny snu i właściwe odżywianie to najprostsze, ale również i najskuteczniejsze formy dbania o dobrą formę organizmu, który wówczas jest zdolny do skutecznego eliminowania patogenów z organizmu, zanim dojdzie do rozwoju infekcji i pojawią się objawy takie jak ból gardła i migdałków.

Autor: Dr Olga Krynicka-Scaringella
Współautor: Urszula Woźniak, studentka UM we Wrocławiu

Bibliografia:

Kawalec Wanda, Grenda Ryszard, Kulus marek; Pediatria II; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018

Kręcicki Tomasz; Zalesska-Kręcicka Maria; Zarys otolaryngologii. Podręcznik dla studentów i lekarzy; Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2008

Latkowski Bożydar, Lukas Witold, Godycki-Ćwirko Maciej; Medycyna Rodzinna; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017

Latkowski Jan; Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004