Co to są próby wątrobowe? Jaki jest zakres norm? Jak interpretować wynik badań?

Próby wątrobowe to badanie biochemiczne krwi, pozwalające na ocenę funkcji wątroby. Badanie polega na pobraniu krwi i oznaczeniu poziomu enzymów, które w przypadku uszkodzenia komórek wątroby są uwalniane do krwiobiegu. W połączeniu z poziomem bilirubiny badanie to dostarcza szczegółowych informacji na temat stanu wątroby i jest wykorzystywane w dalszej diagnostyce chorób wątroby.

Podwyższone próby wątrobowe

Nieprawidłowy wynik prób wątrobowych może świadczyć o zapaleniu wątroby wywołanym np. przez wirusy zapalenia wątroby typu B lub C, oraz o uszkodzeniu komórek wątroby wywołanym np. alkoholem lub substancjami toksycznymi, a także wskutek znacznego stłuszczenia tego narządu.

Do najczęściej oznaczanych enzymów wątrobowych zalicza się:

• aminotransferaza alaninowa (ALAT, ALT),
• aminotransferaza asparaginianowa (AspAT, AST),
• γ-glutamylotransferaza (GGTP),
• fosfataza zasadowa (ALP),
• dehydrogenaza mleczanowa (LDH).

Nieprawidłowy wynik badania może świadczyć o zaburzeniu funkcji wątroby. Do najczęstszych przyczyn podwyższonej aktywności enzymów wątrobowych zalicza się:

• Alkoholowe uszkodzenie wątroby.
• Wirusowe zapalenie wątroby typu C – infekcja HCV.
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B – infekcja HBV.
• Toksyczne uszkodzenie wątroby.

Enzym ALAT występuje tylko w wątrobie? Czy enzymy wątrobowe występują w mięśniach szkieletowych lub sercu? 

Należy jednak pamiętać, że enzymy wątrobowe występują nie tylko w wątrobie, ale również w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym, nerkach, kościach, w mózgu, a także w innych narządach. Uszkodzenie wymienionych organów może także powodować wzrost tych enzymów we krwi, dlatego też próby wątrobowe i ich wyniki należy oceniać, biorąc pod uwagę całościowy obraz kliniczny pacjenta. Nie zawsze wzrost aktywności enzymów wątrobowych związany jest ściśle z chorobą wątroby.

Zobacz także

Marskość wątroby

Alkoholowe uszkodzenie wątroby

GGTP

Kiedy należy wykonać próby wątrobowe
i jak przygotować się do badania?

Najczęstsze wskazania do oznaczenia prób wątrobowych to:

• ostre i przewlekłe choroby wątroby,
• żółtaczka,
• marskość wątroby,
• alkoholizm,
• zatrucia,
• ból w prawym podbrzuszu, przewlekłe osłabienie, utrata łaknienia, utrata masy ciała.

Osoby ze zdiagnozowanym wirusowym zapaleniem wątroby powinny regularnie oznaczać poziom AspAT. Tak samo powinien postępować pacjent, który przyjmuje długotrwale leki, mogące uszkadzać wątrobę lub stosujący doustną antykoncepcję hormonalną.

Próby wątrobowe oznaczane są z krwi żylnej, pobranej na czczo. Pacjent powinien unikać ciężkostrawnych dań i intensywnego wysiłku fizycznego dzień przed wykonaniem badania.

O czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych? Czy to już ostre wirusowe zapalenie wątroby?

AlAT i AspAT

Próby wątrobowe pozwalają ocenić funkcję wątroby oraz wykrywać ewentualne odchylenia od normy w poziomach enzymów wątrobowych i innych substancji związanych z pracą tego narządu. Są one przydatne w diagnozowaniu chorób wątroby, monitorowaniu postępu chorób wątroby oraz pomocne w ocenie, jaki wpływ mają przyjmowane leki na ten ważny narząd. Dlatego też warto znać normy, jakie są przyjmowane w przypadku prób wątrobowych.

Norma AlAT (ALT – aminotransferazy alaninowej )- < 40 IU/l (międzynarodowych jednostek/litr)

Norma AspAT (AST – aminotransferazy asparaginianowej) – < 40 IU/l (międzynarodowych jednostek/litr)

Niewielkie podwyższenie – przekroczenie normy AlAT i AspAT o kilka jednostek nie zawsze musi być związane z procesem chorobowym. W takiej sytuacji najlepiej powtórzyć wynik za 1-2 tygodni unikając w tym czasie dużego wysiłku fizycznego i substancji mogących toksycznie działać na wątrobę – np. alkohol.

Umiarkowany wzrost > 5-krotnie zwiększenie aktywności AlAT i AspAT może wskazywać m.in. na:

• Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby B i C,
• Stłuszczenie wątroby.
• Autoimmunologiczne zapalenie wątroby.
• Alkoholowe choroby wątroby.

Bardzo duży wzrost >15-krotnie zwiększenie aktywności AspAT i AlAT może wskazywać na:

• ostre wirusowe zapalenie wątroby A-E,
• uszkodzenie przez leki lub toksyny,
• ostre niedokrwienie miąższu wątroby.

AlAT – aminotransferaza alaninowa,
AspAT – aminotransferaza asparaginianowa.

AlAT jest enzymem stosunkowo swoistym dla komórek wątroby. Do jego wzrostu dochodzi w momencie, gdy umierają komórki wątrobowe (hepatocyty). Martwe hepatocyty rozpadają się i uwalniają zawarty w nim enzymy, między innymi ALAT, dlatego też podwyższony AlAT świadczy o uszkodzeniu wątroby.

Aminotransferaza Asparaginianowa (AspAT) w kontekście chorób wątroby

AspAT jest kluczowym enzymem w diagnozowaniu i monitorowaniu chorób wątroby. Podwyższone poziomy mogą wskazywać na różne schorzenia wątroby, w tym przewlekłe zapalenie wątroby i stłuszczenie.

• marskość wątroby – w przypadku marskości, poziomy AspAT mogą być podwyższone, co sygnalizuje uszkodzenie komórek wątrobowych. W przypadku marskości wątroby, enzymy takie jak AspAT, AlAT, a także ALP i GGTP mogą być podwyższone.
  Wzrost bilirubiny może również wskazywać na marskość.
• ostre wirusowe zapalenie wątroby- bardzo duży wzrost poziomów AspAT może być obserwowany w przypadku ostrego wirusowego zapalenia wątroby. Podwyższona bilirubina również może świadczyć o tym schorzeniu.
• zawał mięśnia sercowego – AspAT jest obecny również w mięśniu sercowym, więc jego znaczny wzrost może być obserwowany po zawale serca, co podkreśla potrzebę całościowej interpretacji wyników. Warto podkreślić, że zawał serca może wpływać na wyniki prób wątrobowych, stąd konieczność szczegółowej analizy i porównania z innymi markerami.

Oba enzymy AspAT i AlAT są kluczowe w diagnostyce różnych chorób wątroby, w tym marskości, zapalenia, a także w wyniku uszkodzenia przez alkohol lub toksyny. Zarówno AspAT, jak i AlAT mogą znacząco wzrosnąć w przypadku ostrego wirusowego zapalenia wątroby.

Aminotransferaza asparaginianowa AspAT występuje licznie także w innych narządach, jednak stosunkowo najwięcej zawierają go komórki wątrobowe. Podobnie jak w przypadku AlAT, podwyższenie AspAT świadczy o toczącym się aktualnie procesie chorobowym w wątrobie lub w innych mięśniach. Po zawale mięśnia sercowego w ciągu 4 – 6 godzin następuje wzrost stężenia AspAT, który może utrzymywać się do 3 dni. Dodatkowo AspAT służy także do:

• oceny syntezy białek,
• wykrywania zmian wynikających z zastoju żółci,

kontroli obciążenia wątroby przy długotrwałej terapii hormonalnej.W przypadku znacznego lub przewlekłego podwyższenia aktywności enzymów zaleca się wykonanie badania elastograficznego wątroby oraz pilną konsultację hepatologiczną.

…więcej o elastografii wątroby…

Jeśli w rutynowym badaniu krwi stwierdza się podwyższony poziom  AlAT lub AspAT, warto takie badanie powtórzyć za około 2 tygodnie, unikając w tym czasie wszelkich substancji mogących działać toksycznie na wątrobę (alkohol, leki, dieta). Jeśli po 2 tygodniach wyniki AspAT i AlAT są nadal złe, zaleca się wykonanie elastografii i kontakt ze specjalistą od chorób wątroby.

GGTP – γ-glutamylotransferaza

– jeden z najczulszych testów wątrobowych.

Norma GGTP < 40 IU/l

Wykorzystanie kliniczne:

• Cholestaza
• Uszkodzenie w komórkach wątroby
• Nadużywanie alkoholu
• Nowotwory wątroby

Więcej o GGTP

ALP – Fosfataza zasadowa

Norma ALP < 270 IU/l Zwiększenie aktywności ALP może wskazywać m.in. na:

• Ostre i przewlekłe choroby dróg żółciowych przebiegające z cholestazą, czyli zastojem żółci
• Marskość wątroby
• Zapalenia wątroby

LDH – dehydrogenaza mleczanowa

Norma LDH – < 480 IU/l Bardzo niespecyficzny enzym, jego aktywność wzrasta w ostrym uszkodzeniu mięśnia sercowego, krwinek czerwonych, nerek, a także mięśni szkieletowych, wątroby oraz płuc. Ponadto, znaczny wzrost aktywności obserwuje się także w niedokrwistościach hemolitycznych, w niedokrwistościach spowodowanych niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego. Podwyższone wyniki LDH mogą oznaczać m.in. zapalenie wątroby, choroby dróg żółciowych, zapalenia mięśnia sercowego.

Bilirubina

Pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy powstały głównie z rozpadu krwinek oraz enzymów wątrobowych. Bilirubina występuje w dwóch postaciach rozpuszczalnej i nierozpuszczalnej w wodzie. Pierwsza nazywana jest bilirubiną niesprzężoną, druga natomiast bilirubiną sprzężoną. Wyniki prawidłowe: bilirubina całkowita (sprzężona + niesprzężona): 0,3-1,2 mg/dl Wykorzystanie kliniczne:

• wirusowe zapalenie wątroby
• stwardniejące zapalenie dróg żółciowych
• żółtaczka poalkoholowa
• pierwotny rak wątroby
• marskość wątroby