Ból brzucha u dzieci

Jedną z najczęstszych dolegliwości u dziecka z jaką zmaga się niemalże każda mama już od pierwszych miesięcy życia swojej pociechy jest ból brzucha. Może być on efektem fizjologicznych zmian zachodzących w organizmie lub sygnałem informującym o poważnych jednostkach chorobowych, przy których niezbędne jest szybkie działanie. Z uwagi na fakt, iż ból jest subiektywnym odczuciem, nie można zmierzyć jego natężenia. U mniejszych pacjentów ból manifestuje się wyłącznie niepokojem dziecka i problematyczne jest określenie jego lokalizacji. Często ma on charakter czynnościowy, wynikający z nieprawidłowej pracy jelit, zaburzeń flory bakteryjnej czy zaburzeń trawienia. Zdarza się jednak, że ból brzucha jest poważnym sygnałem ostrzegawczym np. w przebiegu zapalenia wyrostka robaczkowego. Bardzo ważna jest rola rodziców, którzy jako pierwsi muszą wychwycić niepokojące sygnały świadczące o dolegliwościach najmniejszych pacjentów. Muszą oni wykazać się dużą czujnością i trafnie rozpoznać objawy choroby.

U starszych dzieci potrafiących nazwać i ocenić swoje dolegliwości rozpoznanie jest zdecydowanie łatwiejsze. Rolą rodzica jest ocena nasilenia bólu i wdrożenie właściwego postępowania. Nie można nigdy bagatelizować dolegliwości zgłaszanych przez dzieci. W sytuacjach wątpliwych zawsze należy skonsultować się z lekarzem.

Czerwone flagi

Ból brzucha u dzieci jest szczególnie niebezpieczny jeśli współistnieje z innymi niebezpiecznymi symptomami. Należy zwrócić uwagę na następujące objawy:

• gorączka lub stan podgorączkowy,
• zaparcia lub biegunki (zwłaszcza z domieszką krwi lub ropy w kale),
• zaburzenia przyrostu masy ciała, a długofalowo również wzrostu,
• bóle stawowe,
• zaburzenia połykania,
• długotrwałe bądź nawracające wymioty,
• zmiany okołoodbytnicze,
• wypuklenie powłok brzucha,
• apatia, zmęczenie, niechęć do zabawy, senność,
• wymioty.

Niepokoić rodziców powinien też ból zlokalizowany w prawej górnej i dolnej ćwiartce brzucha, wybudzający dziecko ze snu lub promieniujący do pleców/kończyn dolnych. W powyższych przypadkach należy zwrócić się do lekarza, ponieważ dolegliwości mogą świadczyć o toczącej się poważnej chorobie (np. zapalenie wyrostka robaczkowego).

Niezwykle ważna jest obserwacja bólu – w jakich sytuacjach się pojawia, jak długo trwa, jak często powtarza się dolegliwość, jaka jest jego lokalizacja i charakter, czy ustępuje sam, czy wymaga podania leków przeciwbólowych, czy ból odrywa dziecko od zabawy. Nie bez znaczenia jest też dokładny wywiad rodzinny. Wszystkie te dane będą w razie potrzeby istotną informacją diagnostyczną.

Ból brzucha u dziecka może przebiegać bardzo podstępnie, od błahych słabo nasilonych dolegliwości po ostre stany zagrożenia życia. Każda mama słysząc od dziecka „boli brzuszek” staje przed nie lada wyzwaniem odróżnienia zwykłego czynnościowego bólu od bardzo poważnej choroby.

Najważniejsze przyczyny bólu brzucha u dziecka

Przyczyny bólu brzucha u dzieci mogą być bardzo różne. Należą do nich: stres, łapczywe spożywanie posiłków czy alergie/nietolerancje pokarmowe, które stają się coraz bardziej powszechne także wśród małych pacjentów. W ostatnim przypadku należy zwracać uwagę na reakcję organizmu na spożywane produkty. Jednak nie należy samodzielnie ich eliminować z diety bez konsultacji medycznej, ponieważ takie postępowanie często prowadzi do niedoborów w diecie dziecka!

Nie można także bagatelizować wpływu emocji na układ pokarmowy. Ból brzucha u dziecka bardzo często może być spowodowany przez rozmaite bodźce psychiczne (trudności w szkole, rozregulowany tryb życia, sytuacja rodzinna).

Najczęściej ból brzucha u dzieci wynika z zaparcia stolca – to sytuacja, kiedy zauważalnie spada częstotliwość wypróżnień oraz gdy konsystencja stolca staje się twarda, a dziecko ma trudność z jego oddaniem. Wówczas warto wzbogacić dietę w ciemne pieczywo, warzywa i owoce, które są źródłem błonnika. Należy dbać o odpowiednie nawodnienie dziecka – preferowana jest podaż wody mineralnej.

Najczęstsze przyczyny bólów brzucha:

• alergie/nietolerancje pokarmowe,
• zaburzenia stresowe (wywiad rodzinny),
• łapczywe spożywanie posiłków,
• zaparcia,
• infekcje żołądkowo-jelitowe.

Większość bólów brzucha spowodowanych jest przez błahe, niewymagające interwencji stany. Zdarzają się jednak stacje niebezpieczne, które absolutnie nie powinny zostać zbagatelizowane. Bardzo ważnym zadaniem rodzice jest szybkie i trafne rozpoznanie stanów „groźnych”.

Najgroźniejsze przyczyny bólów brzucha:

• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• kamica pęcherzyka żółciowego / kamica przewodowa,
• wgłobienie jelit,
• niedrożność jelit,
• kamica nerkowa,
• wodonercze,
• ostre zapalenie nerek.
• ostre / przewlekle zapalenie trzustki,
• choroby nowotworowe.

Wszystkie wymienione wyżej sytuacje mogą stanowić zagrożenie życia, dlatego też dziecko skarżące się na przewlekły i utrzymujący się pomimo leczenie ból brzucha powinno zawsze zostać zbadane przez lekarza pediatrę.

Ból brzucha u dziecka – co podać, jak postępować?

Bardzo często ból objawia się jako dokuczliwe skurcze brzucha, wówczas ulgę może przynieść podanie preparatu NoSpa. Warto także pamiętać o sprawdzonych naturalnych metodach walki z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego np.:

• napar miętowy,
• rumianek,
• słaba gorzka herbata,
• masaż brzuszka i ciepłe okłady.

W każdej sytuacji, gdy nie potrafimy sobie poradzić z bólem brzucha u dziecka, należy skonsultować się z lekarzem. Bardzo przydatne jest wykonanie USG jamy brzusznej. Pozwoli ono wykluczyć najgroźniejsze przyczyny bólu brzucha. USG jest badaniem z wyboru u dzieci, jest bezinwazyjne i bezbolesne. Najlepiej, jeśli jest wykonane przez radiologa z doświadczeniem pediatrycznym.

Poza zaburzeniami funkcji przewodu pokarmowego dolegliwości bólowe lokalizujące się w jamie brzusznej mogą wynikać z nieprawidłowej funkcji innych układów i wiązać się z poważnymi chorobami. Dlatego nie należy lekceważyć objawów bólowych, każdorazowo wskazane jest dokładne zebranie wywiadu oraz szczegółowe badanie przedmiotowe dziecka wykonane przez doświadczonego pediatrę, w razie konieczności także badanie USG.

Zapalenie wyrostka robaczkowego

est jedną z „groźnych” przyczyn bólu brzucha u dzieci. Stan ten zawsze wymaga interwencji lekarskiej, a jego wczesne i prawidłowe rozpoznanie jest kluczowe dla powodzenia leczenia. Przeoczone i nierozpoznane zapalenie wyrostka może doprowadzić do zapalenia otrzewnej i nierzadko do zgonu. Dlatego też bóle brzucha nigdy nie powinny być bagatelizowane, a każde dziecko należy traktować indywidualnie i z odpowiednią wnikliwością.

Przyczyny ostrego zapalenia wyrostka:

Do zapalenia wyrostka robaczkowego dochodzi, gdy jego światło zostanie zablokowane, co sprzyja rozwojowi infekcji. Materiałem zatorowym może być śluz, kał, pasożyty. Niedrożność wyrostka może wynikać także z jego skrętu lub wgłobienia.

Dochodzi do niekontrolowanego, nadmiernego wzrostu bakterii, czego skutkiem jest proces zapalny, obrzęk i gwałtowne powiększenie się wyrostka. W miarę wzrostu obrzęku dochodzi do niedokrwienia, co dodatkowo pogarsza sytuację.

Każda tkanka ciała potrzebuje stałego dopływu krwi. Gdy dochodzi do zmniejszenia lub ustania ukrwienia tkanki wyrostka zaczynają umierać. Jego ściana staje się cienka, co grozi jej pęknięciem i wydostaniem się treści kałowej do jamy otrzewnej, a to skutkuje bardzo poważnym stanem – zapaleniem otrzewnej. Jeśli w porę nie podejmie się odpowiedniego leczenia, choroba może zakończyć się zgonem.

Czynniki ryzyka

Najczęściej chorują osoby pomiędzy 10 a 30 rokiem życia. Do grupy zwiększonego ryzyka należą dzieci z mukowiscydozą, a także osoby u których w rodzinie były przypadki zapalenia wyrostka robaczkowego.

Objawy ostrego zapalenia wyrostka:

U każdego dziecka objawy mogą być nieco inne. Do najważniejszych należy ból:

• może zacząć się w okolicy pępka i powoli przemieszczać się w kierunku prawego dołu biodrowego; może również od samego początku rozpocząć się w prawej dolnej ćwiartce brzucha,
• nasilający się wraz z upływem czasu,
• nasilający się przy ruchu, głębokim oddechu, ucisku, kaszlu,
• może rozlać się po całym brzuchu w przypadku pęknięcia wyrostka.

Do innych częstych objawów należą:

• nudności i wymioty,
• utrata apetytu,
• gorączka i dreszcze,
• odmienne zachowanie dziecka,
• zaparcia,
• biegunka.

Rozpoznanie

Kluczowym elementem rozpoznania choroby jest prawidłowe badanie fizykalne i dokładnie pobrany wywiad medyczny. Bardzo pomocne są także zlecone przez lekarza badania dodatkowe:

• Badanie USG jamy brzusznej. Podstawowe badanie obrazowe w diagnostyce bólów brzucha u dziecka; pozwala z dużą skutecznością postawić ostateczne rozpoznanie, a jednocześnie jest szybkie i bezinwazyjne.
• Badanie tomografii komputerowej. Wykonywane w warunkach szpitalnych. Ze 100% skutecznością i specyficznością potwierdza rozpoznanie. Wymaga specjalistycznej aparatury i wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie.
• Badanie krwi. Do podstawowych badań laboratoryjnych wykonywanych z powodu bólów brzucha należą: morfologia, CRP, próby wątrobowe. Badanie to pozwala wykryć wskaźniki stanu zapalnego i infekcji, a także dostarczają cennych informacji o stanie narządów wewnętrznych takich jak wątroba czy trzustka.
• Badanie moczu. Bóle brzucha u dzieci często spowodowane są przez infekcje i zapalenie w obrębie układu moczowego. Badanie moczu jest prostym sposobem ich wykluczania.

Zapalenie wyrostka robaczkowego jest bardzo poważnym stanem, często przebiegającym podobnie do wielu innych chorób. Ból jest objawem niespecyficznym, a dzieci często nie potrafią sprecyzować swoich dolegliwości. Należy bardzo uważnie obserwować dziecko, a w razie wątpliwości niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Leczenie

Leczenie będzie zawsze uzależnione od objawów, wieku i ogólnego stanu dziecka. Zapalenie wyrostka robaczkowego jest stanem nagłym, mogącym przerodzić się w stan zagrożenia życia. Dlatego też bóle brzucha u dzieci stanowią nierzadko poważny problem diagnostyczny i terapeutyczny, a lekarz rodzinny lub pediatra często zasięgnie konsultacji u chirurga dziecięcego. Po postawieniu rozpoznania zapalenia wyrostka chirurg zaplanuje zabieg operacyjny. Operacja często poprzedzona jest po dożylnym podaniu antybiotyków i kroplówek.

Zabieg operacyjny jest najczęstszą metodą leczenia. W bardzo rzadkich przypadkach dziecko może zostać podane obserwacji i otrzymać dożylny wlew antybiotyków. W każdym przypadku o zabiegu decyduje chirurg dokładnie analizując objawy, wyniki badań obrazowych i badań laboratoryjnych.