Problemy z tarczycą - jakie badania na tarczycę wykonać?

Choroby tarczycy stają się coraz częściej występującą grupą schorzeń. Często zaczynają się od objawów, które łatwo przeoczyć lub zbagatelizować. Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy warunkuje właściwy metabolizm komórkowy, a co za tym idzie oddziaływuje jednocześnie na wiele innych narządów. Pierwsze symptomy występujące pojedynczo mogą nie nasuwać podejrzeń na źródło dolegliwości w tym niewielkim organie, a pacjenci niejednokrotnie w pierwszej kolejności udają się do innych specjalistów. Jakie zatem zaburzenia, powinny nas skłonić do diagnostyki i jakie badania powinny zostać wówczas wykonane?

Podstawowe informacje o tarczycy

Tarczyca to gruczoł wydzielania wewnętrznego (czyli hormonalnego), który znajduje się w przedniej dolnej części szyi. Jest wyczuwalny palpacyjnie (w dotyku) przez skórę, zwłaszcza podczas przełykania. Główną jego funkcję stanowi zapewnienie właściwego metabolizmu w komórkach, czyli tempa przebiegu procesów komórkowych, stojących u podstawy wszystkich czynności organizmu. Odpowiadają za to hormony tarczycy: tyroksyna i trijodotyronina, które różnią się od siebie w budowie obecnością jednego atomu jodu (pierwszy z powyższych ma ich łącznie cztery, a drugi – trzy). Ta drobna zmiana znacząco wpływa na ich działanie.

Tyroksyna jest produkowana w większej ilości i z łatwością transportowana z białkami przez krew – jest to forma związana nazywana w badaniach laboratoryjnych jako T4. Część jednak znajduje się bezpośrednio we krwi i wówczas jest określana jako fT4, czyli pomiar wolnej tyroksyny (ang. free – wolny). We wnętrzu komórek jest przekształcana do trijodotyroniny poprzez oddzielenie jednego atomu jodu. To ona wykazuje docelową aktywność, wpływając na procesy chemiczne poprzez enzymy wytwarzane pod jej wpływem. Tarczyca również wydziela bezpośrednio ten hormon i jego poziom można zmierzyć w surowicy krwi, zarówno postać wolną (fT3), jak i związaną (T3).

Najwyższym ośrodkiem odpowiedzialnym za regulację gruczołów wydzielania wewnętrznego jest podwzgórze, czyli obszar w mózgu, który działa poprzez przysadkę mózgową. Praca tarczycy także podlega tej kontroli. Odbywa się to za pomocą TSH (ang. thyroid stimulating hormone). Jest to hormon przysadki mózgowej, który pobudza gruczoł tarczowy do działania, a duże ilości powodują nawet jego rozrost (doprowadzając niekiedy do wola), aby większy narząd mógł wytworzyć potrzebną ilość T3 i T4. Z tego powodu poziom TSH jest podstawowym parametrem badanym w diagnostyce zaburzeń pracy tarczycy.

Najważniejsze choroby tarczycy i ich objawy

Jedną z najczęściej występujących jednostek chorobowych powodujących zaburzenia wydzielania tarczowego jest niedoczynność tarczycy. Może być spowodowana nieprawidłową pracą samej tarczycy (niedoczynność pierwotna) lub wynikiem jej niewłaściwej kontroli z przysadki mózgowej (niedoczynność wtórna) lub podwzgórza (niedoczynność trzeciorzędowa). Pierwszy z powyższych typów może mieć różne przyczyny powstania:

• Choroba Hashimoto – zapalenie tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, co oznacza, że obecne są we krwi przeciwciała skierowane przeciwko własnej tarczycy; początkowo może dawać oznaki nadczynności, ponieważ uszkodzone pęcherzyki budujące gruczoł uwalniają zgromadzone zasoby hormonów. Finalnie choroba stopniowo uszkadzając narząd prowadzi do wygaszania funkcji, czemu towarzyszą objawy niedoczynności tarczycy.
• wycięcie tarczycy lub jej części – operacje takie są wykonywane z powodu nowotworów w obrębie gruczołu lub w przypadku choroby Gravesa-Basedowa, której istotą jest nadczynność.
• leczenie radiojodem – podanie radioaktywnego izotopu jodu jest stosowane w chorobach w których zwiększona aktywność hormonalna niektórych obszarów powoduje objawy nadczynności tarczycy
• niedobór lub nadmiar jodu w diecie
• leki np. przedawkowanie leków przeciwtarczycowych, stosowanie amiodaronu oraz jodowe środki kontrastowe podawane podczas obrazowania np. za pomocą tomografii komputerowej

Do objawów niewystarczającego poziomu hormonów tarczycy należą:

• sucha, blada, zimna skóra; łamliwość i wypadanie włosów,
• obrzęk śluzowaty powodujący pogrubienie rysów twarzy,
• zaparcia,
• wzrost masy ciała,
• wzmożona senność i większa męczliwość,
• zaburzenia miesiączkowania, libido, problemy z zajściem w ciążę,
• zaburzenia psychiczne np. depresyjne,
• uczucie marznięcia,
• spowolnienie pracy serca i spadek ciśnienia,
• wzrost parametrów w lipidogramie.

Następnym zaburzeniem jest nadczynność tarczycy, czyli sytuacja, w której wydzielana jest nadmierna ilość hormonów tarczycowych. Analogicznie do niedoczynności może być pierwotna, wtórna lub trzeciorzędowa. Jej podłoże może stanowić choroba Gravesa-Basedowa, w której własne przeciwciała organizmu oddziaływują na tarczycę naśladując TSH, co powoduje wzrost wydzielania hormonów tarczycy mimo braku takich potrzeb. Inną przyczyną mogą być guzki w tarczycy nadmiernie produkujące T3 i T4 lub zapalenia tarczycy. Objawy choroby są częściowo przeciwstawne do występujących w niedoczynności i są zależne od stadium nadczynności tarczycy:

• skóra nadmiernie ucieplona, o wzmożonej potliwości,
• biegunki,
• utrata masy ciała, mimo wzrostu apetytu,
• objawy oczne: wytrzeszcz, rzadsze mruganie, łzawienie, podwójne widzenie,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego,
• zaburzenia psychiczne np. wahania nastroju, nadpobudliwość,
• przyspieszona praca serca (tętno),
• zmniejszone stężenia lipidów we krwi,

Oprócz wyżej wspomnianych chorób należy także pamiętać o możliwości rozwoju nowotworu w obrębie gruczołu tarczowego.

Badania w diagnostyce chorób tarczycy

Temat badań tarczycy obejmuje zarówno diagnostykę laboratoryjną jak i obrazową. Należy pamiętać, że konieczna jest interpretacja wyników przez lekarza endokrynologa.

Badania laboratoryjne

Do absolutnie podstawowych badań laboratoryjnych w celu ogólnego wglądu na czynność gruczołu tarczowego należy stężenie TSH, fT3 i fT4. W diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy pakiet tarczycowy rozszerzony obejmuje przeciwciała anty-TSHR, czyli przeciwko receptorowi TSH (inaczej anty-TRAb – anty-TSH Receptor Antibody) w kierunku choroby Gravesa-Basedowa, a w każdym przypadku choroby Hashimoto przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) oraz przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO). Warto również wykonać morfologię krwi, pomiar elektrolitów oraz lipidogram, które mogą być pomocne do postawienia diagnozy – stanową obraz zmian w organizmie osoby chorej wywołanych niedoborem hormonów produkowanych przez gruczoł tarczowy.

W monitorowaniu pacjentów leczonych z powodu nadczynności lub niedoczynności tarczycy niezbędne jest regularne badanie TSH, który stanowi wskaźnik skuteczności terapii.

Należy pamiętać, że wykrycie zaburzeń tarczycy wynikających z dysfunkcji podwzgórza albo przysadki mózgowej może wymagać rozszerzenia diagnostyki o dodatkowe parametry nie wymienione powyżej, które dodatkowo mogą być zlecone przez lekarza. Podstawowy panel badań tarczycy ich nie obejmuje z racji na dużo mniejszą częstość występowania tych schorzeń.

Badania obrazowe USG Tarczycy

W diagnostyce chorób tarczycy wykorzystuje się także metody obrazowe, do których w pierwszej kolejności należy USG tarczycy. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania i jest w pełni nieinwazyjne. Podczas jego wykonywania do szyi pacjenta lekarz przykłada głowicę aparatu pokrytą przeźroczystym żelem. Ukazujący się na monitorze obraz umożliwia zmierzenie objętości tarczycy, ocenę ukrwienia (w zapaleniach np. w chorobie Hashimoto i nowotworach jest wzmożone), a także wychwycenie zmian takich jak guzki, czy torbiele. Nie jest to jedyna metoda obrazowania, jednak pozostałe powinny być wykonywane z polecenia lekarza. Należy do nich m.in. scyntygrafia tarczycy, echo serca (UKG), RTG klatki piersiowej.

Badania laboratoryjne tarczycy wraz z obrazowaniem stanowią podstawę weryfikacji podejrzenia danej choroby na podstawie objawów i badania fizykalnego wykonanego przez lekarza, umożliwiając postawienie diagnozy ostatecznej i zastosowanie właściwego leczenia.